NIGERIA

STOF EN MELK
Een tochtje met melkwagen

door Harry van Kesteren

Al toerend over de hoogvlakte van het district JOS zie je op veel plaatsen tal van kuddes Fulani koeien. Deze herken je al gauw aan hun lichte kleur en hun prachtige horens. Iedere dag worden de kuddes door soms zeer jonge, maar ook oudere herders de velden in gebracht om voedsel te zoeken. Tegen de avond keren de herders met hun koeien terug naar hun dorpen en huizen, wat vaak erg mooie plaatjes oplevert in het licht van de ondergaande zon.

Voordat de koeien 's-morgens naar de velden gaan, worden ze gemolken, als ze tenminste melk geven. Fulani koeien geven over het algemeen maar 100 dagen per jaar melk. Deze melk wordt lokaal verhandeld of naar de markt gebracht. Soms is er ook een melkfabriek in de buurt, die de melk ophaalt voor verwerking tot boter, kaas of yoghurt. En terwijl we zo rondrijden, genietend van het herderlijke landschap, krijgen we warempel een vrachtauto in het oog met achterop enkele melkbussen. Wij volgen de auto, nieuwsgierig als we zijn waar deze ons zal brengen.

Al gauw verlaten we de asfaltweg en zijn we alleen met de rammelende melkbussen voor ons. Na ongeveer 20 minuten rijden over stoffige landwegen – het is de droge tijd – wordt halt gehouden bij een ophaalpunt, enkele huizen bij elkaar aan de rand van de weg. Onder een boom staan wat vrouwen bij elkaar, kinderen spelen daar vlak bij. In de schaduw staan op de grond plastic flessen, emmertjes en geëmailleerde pannen, alles afgedekt met deksels. De aankomst van de melkauto brengt de nodige beweging in de groep. Op het getoeter van de chauffeur komen nog meer vrouwen en kinderen aangelopen. Sommigen hebben ook nog melk bij zich, die op volgorde bij de rest gezet wordt.

Om niet al te veel verwarring te zaaien bij de lokale bevolking, nemen we kontakt op met de chauffeur van de melkauto. Wij leggen hem uit dat wij zo gecharmeerd zijn van de Fulani koeien en dat wij erg geïnteresseerd zijn in de mensen die erbij horen. Wij vragen tegelijk of de chauffeur dat aan deze mensen wil uitleggen en of wij wat foto'mogen maken. Dat lijkt allemaal geen probleem te zijn en als we willen moeten we maar de hele tocht meemaken, want ze komen in nog veel mooiere plekjes. Dat is afgesproken. Zo'n buitenkans maken we zelden mee.
Op de auto wordt door de chauffeur een weegschaal in stelling gebracht, waaraan een emmer wordt gehangen. Intussen bereidt de bijrijder de controle van de melk voor.

Alle melk wordt gekeurd op versheid, temperatuur en samenstelling, voordat deze gezeefd in de emmer wordt gegoten en gewogen. Van alle melk, die op één plaats wordt opgehaald wordt bovendien een "sample" gemaakt. Deze wordt later in het laboratorium van de fabriek onderzocht om te controleren of de melk in orde is voor consumptie. Eén van de vrouwen houdt de administratie bij van wat iedereen aan melk levert. Soms is dat niet veel, zelfs één à twee liter wordt meegenomen.

We moeten het hele eind over de hobbelige weg weer terug. De volgende stop is verderop langs de grote weg. Hier zijn enkele kinderen verzameld onder de schaduw van een boom. Zodra de auto stopt komen er vanuit de huizen dieper het land in snel nog wat kinderen aangelopen met de melk op hun hoofd. Deze wordt op volgorde in de rij gezet, die al klaar staat om gecontroleerd te worden. Daarna is het afgelopen met de verzamelpunten langs de grote weg.

We verlaten het asfalt opnieuw en komen terecht in een jungle van allerlei verharde zand- en grindwegen. Grote stofwolken achterlatend zoekt de chauffeur zo zijn weg het binnenland in. De tocht voert door een prachtig deel van Jos Plateau, zacht glooiende hellingen met vreemde steenpartijen in het landschap. Alles ziet er droog en dor uit als gevolg van de droge periode. De maïs is net binnengehaald en op veel plaatsen zie je nu de oogst van gierst en sorghum. Overal zijn groepjes mensen bezig met het dorsen van de gierst. Dat gebeurt nog op de meest eenvoudige wijze: met stokken wordt net zo lang op de aren geslagen tot de korrels loslaten. Vaak gaat dat onder het ritme van een lied dat met zijn allen gezongen wordt. Vrouwen lopen met grote bossen stro op hun hoofd naar huis. De gierst wordt in zakkken verpakt en op kleine vrachtauto’s geladen. Ook moet de auto nu af en toe inhouden voor de kuddes Fulani koeien, die de weg blokkeren, of toevallig oversteken.

Ver in het binnenland ligt de laatste ophaalplaats. De chauffeur heeft ons niets teveel beloofd wat betreft het landschap. Omgeven door wat hogere bergen zit een grote groep vrouwen bij de restanten van wat ooit een "wachthuisje" moet zijn geweest in de volle zon te wachten.
	De huizen waar zij vandaan komen staan nog een eind verderop. De auto wordt strategisch neergezet, zodat de emmers en de pannen, die al k eurig in het gelid staan niet verplaatst hoeven te worden. Terwijl de melk wordt gekeurd hebben de vrouwen veel schik met elkaar. Het lijkt erop of de gelegenheid wordt aangegrepen om elkaar de laatste nieuwtjes en roddels te vertellen.

En wie toch die blanke mensen zijn, die met de vrachtwagen zijn meegekomen en foto’s maken? Dat is uiteraard ook onderwerp van gesprek. Maar gelukkig levert het maken van foto’s dankzij de bemiddeling van onze begeleiders geen problemen en wel mooie plaatjes op. Die krijgen die vrouwen wel pas veel later te zien, maar het plezier is er nu niet minder om. Zelfs worden we een keer door een vrouw gevraagd mee te gaan naar haar huis. Ze wil een foto in haar kamer met haar kind op de arm. Ook een van de herdersjongens laat zich nu graag in zijn huis fotograferen. Een ander wil weer graag met zijn lievelingsgeit op de foto. We beloven met de hand op het hart dat we de foto's zullen opsturen. Meteen maar het adres van de chauffeur genoteerd, die belooft eveneens plechtig dat hij ze hier zal uitdelen.
Aan het eind van de rit, die de hele ochtend duurt, is 173 liter melk opgehaald. Niet veel – naar Nederlandse begrippen – maar voor een lokale fabriek blijkbaar rendabel genoeg om de tocht iedere dag te maken.

De rit zit erop. Wij danken de chauffeur en zijn bijrijder nogmaals vriendelijk voor de mooie tocht die ze ons gegund hebben en we verzekeren elkaar nogmaals dat we zullen schrijven en de foto's opsturen.